Leading Doctors van het seizoen, Maarten Lijkwan en Heleen Snijders

Een bijzonder dubbelinterview met Maarten Lijkwan en Heleen Snijders, getrouwd, 2 kinderen, beide chirurg met frisse blik en moed om anders te kijken.

Maarten nam begin 2023 samen met collega’s het initiatief om een gedragscode op te stellen voor zijn vakgroep heelkunde in het Albert Schweizer ziekenhuis. Heleen startte het initiatief Nurses Know Better in het Groene Hart Ziekenhuis.

We spreken hen samen over gelijkwaardigheid, inclusiviteit, hun passie en dromen. Ergens had ik gedacht dat Maarten en Heleen over elkaar heen zouden buitelen met verhalen en voorbeelden, maar dat beeld klopt niet. Het is een mooi respectvol gesprek, ook daarin dragen ze gelijkwaardigheid uit.

Het overkoepelende thema is gelijkwaardigheid en inclusie, hoe komt het dat dit jullie zo sterk voelen?

Maarten:

Eigenlijk vinden we het de normaalste zaak van de wereld dat we respectvol met elkaar en elkaars grenzen omgaan en dat er gelijkwaardigheid is in het team. En toch hebben we ervaren dat dat niet altijd de norm is. We kennen allebei momenten waarop we tegen de ongelijkwaardigheid in het systeem aanliepen op basis van huidskleur, afkomst of man-vrouw verschillen. Daar hebben we met elkaar veel gesprekken over en die gesprekken voeren we steeds meer met anderen.

Heleen:

Steeds vaker verwonder ik me over het gebrek aan diversiteit onder medisch specialisten. Daarin voel ik ook een zekere ongelijkwaardigheid, je conformeert je aan ‘de norm’, of je valt erbuiten. Studenten zijn nog redelijk divers. Maar het lijkt erop alsof je tijdens de coschappen, als A(N)IOS en zelfs als jonge klare medisch specialist steeds verder in een mal wordt geperst, niet alleen als arts maar ook als mens. Dat is schadelijk voor de diversiteit maar ook voor jezelf want je past jezelf zo’n lange tijd aan dat je jezelf daarin kunt kwijtraken.

Op welke missie ben jij?

Maarten:

Ik wil bijdragen aan een eerlijke en gelijkwaardige wereld. Dat is een belangrijke drijfveer geweest voor de gedragscode die we met de vakgroep hebben opgesteld en ondertekend. Ik merkte bij mezelf en zag om mij heen dat ons gedrag soms grensoverschrijdend kan zijn. Door onze rol in het ziekenhuis vinden mensen het lastiger om ons daarop aan te spreken. Daarom moeten we ons er des te meer bewust van zijn en dat wilden we vastleggen in een gedragscode.

We hebben een lange aanloop gehad naar de ondertekening van het document, met vele gesprekken om draagvlak en inhoud scherp te stellen. Het was belangrijk om af te spreken dat we gedrag niet met terugwerkende kracht zouden afkeuren. Toen we dat hadden vastgesteld, kwam het vertrouwen om deze stap gezamenlijk te kunnen te zetten. Ik zie dit proces als een groot compliment naar hele groep.

Tegelijk met de presentatie aan alle medisch specialisten in ziekenhuis, hebben we een enquête uitgezet onder collega’s waarin we hebben gevraagd naar ons grensoverschrijdend gedrag. Daar kwamen globaal dezelfde cijfers uit als uit de later dat jaar gepubliceerde enquête van medisch contact. We schrokken van de uitkomsten, want iedereen dacht eigenlijk dat het bij ons wel mee zou vallen.

Ik noem dit fenomeen de superioriteitsillusie: we denken dat we het zelf best goed doen of we bagatelliseren wat we zien gebeuren. Maar daarmee werpen we een grotere drempel op om ons aan te spreken. Het is essentieel om echt eerlijk en open naar je eigen gedrag te kijken. Daardoor word je aanspreekbaar en dat is de basis van gelijkwaardigheid. Het vraagt steeds opnieuw tijd, aandacht en moed om elkaar door alle lagen heen en onderling te blijven aanspreken.

Heleen:

Het zorgsysteem dat we nu hebben stimuleert efficiëntie, productie, ongelijkwaardigheid en onzinnige hiërarchie. Het is mijn missie om de zorg te ‘vermenselijken’. Ik denk dat we dat bereiken wanneer zorgprofessional beter in contact te blijven met hun menselijke waarden en emoties, en door gelijkwaardigheid en vertrouwen tussen verschillende disciplines te vergroten.

Het lijkt wel alsof we het medemenselijke deel van onszelf inleveren wanneer we die witte jas aandoen. We mogen niet laten zien dat iets ons raakt. Mensen zitten er maar voor de helft. Daarbij werken we onder hoge druk. Geen wonder dat iedereen gestresst is. Die spanning wordt dan ergens anders geuit, en dat kan leiden tot grensoverschrijdend gedrag. Niemand besluit actief om grensoverschrijdend gedrag te vertonen, het is een product van een systeem dat onder druk staat. Dat kunnen we alleen veranderen als we het gesprek hierover voeren.

Nurses Know Better is ontstaan omdat ik merkte dat verpleegkundigen niet altijd de ruimte ervaarden om hun kennis en kunde in te brengen. Terwijl we weten dat de zorg beter wordt als alle leden van het team gelijkwaardige zeggenschap hebben. Artsen en verpleegkundigen hebben een andere expertise maar zijn gelijkwaardig in hun rol als zorgverleners van de patiënt. Voor meer inspraak van verpleegkundigen is een cultuurverandering nodig.  We zien op de afdelingen waar we aan de slag zijn gegaan dat er niet alleen meer werkplezier is, maar ook betere zorg door meer innovatie en betere onderlinge samenwerking.

Hoe logisch ik het ook vind om met elkaar te investeren in deze cultuurverandering, ik ervaar ook tegenwind. Ik heb het idee dat niet iedereen zit te wachten op mijn visie op de zorg. Misschien spreek ik wel voor mijn beurt, moet ik door nog meer hoepels springen of moet ik voorzichtiger zijn. Ik weet het niet… Nu ga ik werken bij de Proctos kliniek. Ik ben ervan overtuigd dat verandering van binnenuit moet komen, dus ik ben blij dat ik in de kliniek kan werken als GE chirurg en tegelijk het gesprek over medemenselijkheid, gelijkwaardigheid en inclusie kan blijven voeren.

Wat is er veranderd in de wereld als jouw missie geslaagd is?

Maarten:

Nu heeft een kleine groep mensen veel vrijheid om te zeggen en te doen wat ze willen. Als er meer gelijkwaardigheid en minder grensoverschrijdend gedrag komt, dan is er op de lange termijn meer vrijheid voor iedereen. Daardoor wordt het werk prettiger en minder stressvol en dat is goed voor patiënten en de organisatie.

Heleen:

Dan is er meer vertrouwen en gelijkwaardigheid. Daardoor verbeteren de relaties in het team en de kwaliteit van zorg. Mensen willen in ziekenhuis blijven werken omdat het een plek waar ze zich als professional en als mens gezien voelen.

Hoe onderhoud jij je eigen vuur?

Maarten:

Soms ga ik over mijn eigen grenzen en dan automatisch over die van Heleen heen. Alle extra dingen die ik doen, doe ik buiten mijn drukke werk als vaatchirurg. Eigenlijk is er best vaak te weinig tijd voor mezelf en voor het gezin, dat is moeilijk. Misschien hou ik het wel bij elkaar door mijn eigen superioriteitsillusie, dat ik overschat hoeveel ik aan kan. In het verleden heb ik tegen opbranden aangezeten. Ik denk dat ik herken wanneer dat dreigt te gebeuren en dat ik op tijd aan een bel trek. In ieder geval waak ik ervoor dat ik bij de grens zaken bespreekbaar maak zodat ik het niet afreageer op anderen.

Heleen:

Het vuur brandt als een gek, ik wil juist soms iets minder vuur zodat het niet opbrandt. Kalmeren doe ik door te sporten, de natuur in te gaan, te mediteren, lief te zijn voor mezelf. Ik werk er ook aan om mijn imperfecties te verdragen. Onze binnenwereld vraagt levenslang onderhoud, je relatie trouwens ook. Het vraagt ook zo veel om specialist, ouder, vriendin en wereldverbeteraar zijn. Dat kan ik alleen maar volhouden door mijn binnenwereld goed te onderhouden.

Wat of wie zou je nog kunnen helpen bij jouw missie?

Maarten:

Voor mij is draagvlak binnen de vakgroep en het ziekenhuis heel belangrijk. We maken belangrijke stappen met elkaar. De blijvende support van mijn vakgroep en de bereidheid om het gesprek te blijven voeren zijn daarbij belangrijk voor mij. Verder hoop ik ook op een breder draagvlak binnen onze beroepsvereniging.

Heleen:

Ik weet het even niet, ik moet mijn weg opnieuw vinden nu er deuren dicht zijn gegaan. Gelukkig is er een nieuwe deur open bij de Proctos kliniek. Ik ga de komende tijd onderzoeken hoe ik verder wil gaan met Nurses Know Better en mijn missie om meer medemenselijkheid in de zorg te brengen.